Έθιμα Της Καθαράς Δευτέρας
Η Καθαρά Δευτέρα σημάνει το τέλος των ξέφρενων εορτασμών του Τριωδίου, καθώς η μέρα αυτή συμβολίζει την πνευματική και σωματική «κάθαρση» πριν από την κατάνυξη της Μεγάλης Σαρακοστής.
Αν ο καιρός το επιτρέπει, την Καθαρά Δευτέρα η εξοχή έχει την τιμητική της, καθώς ο ουρανός γεμίζει χαρταετούς, τα τραγούδια και οι χοροί κυριαρχούν, ενώ τα τραπέζια γεμίζουν από σαρακοστιανά εδέσματα .
Την Καθαρά Δευτέρα, ημέρα «κάθαρσης» σωματικής και πνευματικής, που σηματοδοτεί το τέλος των ξέφρενων εορτασμών της Αποκριάς και ταυτόχρονα την έναρξη της νηστείας της Σαρακοστής, οι περισσότεροι την έχουμε συνδέσει με οικογενειακές στιγμές, μικρές αποδράσεις στη φύση, ιδιαίτερα εδέσματα, αλλά και με μοναδικά έθιμα, που χαρίζουν σε αυτή τη μέρα την ξεχωριστή θέση που κατέχει μεταξύ των υπόλοιπων 365.
Πέρα από το γεγονός ότι αποτελεί επίσημη αργία –η οποία συνδυαζόμενη με το Σαββατοκύριακο που προηγείται μας χαρίζει τρεις μέρες ξεγνοιασιάς και την ευκαιρία να «σπάσουμε» την καθημερινότητα- η Καθαρά Δευτέρα μας προσφέρει τη δυνατότητα να κάνουμε πράγματα που δεν κάνουμε τις υπόλοιπες ημέρες του χρόνου.
Κι αν το μυαλό σας πήγε κατευθείαν στα καλαμαράκια, την ταραμοσαλάτα, την αχνιστή λαγάνα και το χαλβά, σίγουρα δεν σας αδικούμε. Είναι αλήθεια ότι οι παραπάνω λιχουδιές δεσπόζουν παραδοσιακά στο καθαροδευτεριάτικο τραπέζι, δίπλα από τα τουρσιά και την παραδοσιακή φασολάδα. Άλλωστε, αυτό ακριβώς είναι τα Κούλουμα. Μια γιορτή στο όνομα της αφθονίας και της ευφορίας.
Τα σαρακοστιανά εδέσματα συνοδεύονται από γέλια, τραγούδι και χορό, ενώ από το σκηνικό δεν λείπει ποτέ ένας χαρταετός, το πέταγμα του οποίου πολλοί θεωρούν ότι παραπέμπει στην επιθυμία του ανθρώπου να διώξει μακριά το κακό.
Ωστόσο, η αναβίωση διαφόρων εθίμων ανά την Ελλάδα, καθιστούν την Καθαρά Δευτέρα ακόμα πιο ξεχωριστή. Πρώτο και καλύτερο, το περίφημο «Γαϊτανάκι». Πρόκειται για ένα χορευτικό δρώμενο, που μας έρχεται από τη μακρινή Μικρά Ασία, στο οποίο συμμετέχουν μικροί και μεγάλοι, κρατώντας πολύχρωμες κορδέλες, στροβιλιζόμενοι στους ρυθμούς της μουσικής.
Στον Τύρναβο για «Μπουρανί» και τσίπουρο
Το Μπουρανί δεν είναι έθιμο ακριβώς αλλά μια εξαιρετική συνταγή η οποία όμως κρύβει από πίσω της μια ολόκληρη ιεροτελεστία. Οι κάτοικοι μαζεύονται στο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία και φτιάχνουν το «μπουρανί» μια σούπα η οποία περιέχει σπανάκι, τσουκνίδα, ραδίκι και ξύδι. Μετά το σερβίρισμα της σούπας, ξεκινάει γλέντι το οποίο καταλήγει να είναι μια… παρέλαση από φαλλικά σύμβολα και ο κόσμος βωμολοχεί… όλα φυσικά γιατί τα επιτάσσει το έθιμο.
Το Μπουρανί δεν είναι έθιμο ακριβώς αλλά μια εξαιρετική συνταγή η οποία όμως κρύβει από πίσω της μια ολόκληρη ιεροτελεστία. Οι κάτοικοι μαζεύονται στο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία και φτιάχνουν το «μπουρανί» μια σούπα η οποία περιέχει σπανάκι, τσουκνίδα, ραδίκι και ξύδι. Μετά το σερβίρισμα της σούπας, ξεκινάει γλέντι το οποίο καταλήγει να είναι μια… παρέλαση από φαλλικά σύμβολα και ο κόσμος βωμολοχεί… όλα φυσικά γιατί τα επιτάσσει το έθιμο.
Στο Γαλαξίδι, συναντά κανείς το έθιμο του«Αλευρομουτζουρώματος»! Οι κάτοικοι αλευρώνουν και μουτζουρώνουν το πρόσωπό τους και ξεχύνονται χορεύοντας στους δρόμους της πόλης.
Στην Κέρκυρα, από την άλλη, το χορό σέρνουν οι… παπάδες, αναβιώνοντας μια παράδοση πολλών χρόνων, με τους γέροντες να ακολουθούν.
Στην Κέρκυρα, από την άλλη, το χορό σέρνουν οι… παπάδες, αναβιώνοντας μια παράδοση πολλών χρόνων, με τους γέροντες να ακολουθούν.
Και από το χορό, πάμε στους γάμους και συγκεκριμένα σε αυτόν του «Κουτρούλη» στη Μεθώνη, όπου ξαναζωντανεύει κάθε χρόνο τέτοια μέρα ένας πραγματικός γάμος που τελέστηκε τον 14ο αιώνα και άφησε ιστορία, με τα πειράγματα και τα σεξουαλικά αστεία να δίνουν και να παίρνουν.
Καστοριά και «Μπουμπούνες»
Η πόλη τυλίγεται στις φλόγες, σε ένα προ-χριστιανικό έθιμο που λατρεύεται η ίδια η φλόγα. Παράλληλα διαδραματίζεται και ο «Χάσκαρης» Στην άκρη ενός πλάστη δένουν ένα αβγό και το «μεταφέρουν» από στόμα σε στόμα. Όποιος καταφέρει να αρπάξει το αβγό κερδίζει.
Η πόλη τυλίγεται στις φλόγες, σε ένα προ-χριστιανικό έθιμο που λατρεύεται η ίδια η φλόγα. Παράλληλα διαδραματίζεται και ο «Χάσκαρης» Στην άκρη ενός πλάστη δένουν ένα αβγό και το «μεταφέρουν» από στόμα σε στόμα. Όποιος καταφέρει να αρπάξει το αβγό κερδίζει.
Στη Θήβα, ωστόσο, ο γάμος τελείται μάλλον με τρόπο… βλάχικο! Πρόκειται για ένα πανάρχαιο έθιμο, κατά το οποίο ξυρίζουν τον γαμπρό και στολίζουν τη νύφη, η οποία στην πορεία αποδεικνύεται ότι είναι επίσης άντρας!
Στη Βόνιτσα, οι κάτοικοι ξαναθυμούνται το έθιμο του «Αχυρένιου Γληγοράκη», ενός αχυρένιου ψαρά, δεμένου πάνω σε έναν γάιδαρο, ο οποίος αφού γυρίσει όλο το χωριό καταλήγει να καίγεται σε μια βάρκα ανοιχτά της θάλασσας.
Αγάς – Χίος
Το έθιμο του Αγά -με ρίζες στην Τουρκοκρατία- αναβιώνει στα Μεστά και στους Ολύμπους της Χίου. Ένας ντόπιος μεταμφιέζεται σε Αγά και δικάζει με σκωπτικό τρόπο ντόπιους και ξένους.
Ο Αγάς περιστοιχίζεται από μασκαρεμένους άντρες και καταφτάνει στην πλατεία για να ασκήσει τα καθήκοντά του. Μετά τις δίκες ακολουθεί χορός με παραδοσιακά όργανα που συμπληρώνουν μεζέδες και ντόπια ποτά.
Νάουσα με Γενίτσαρους και Μπούλες
Η υπόθεση είναι καθαρά ανδρική και η προετοιμασία της έχει τη μορφή αυστηρής ιεροτελεστίας που τηρείται κατά γράμμα εδώ και δεκαετίες. Το έθιμο αρχίζει την Κυριακή της Αποκριάς και συνεχίζεται μέχρι την Καθαρή Δευτέρα.Το ντύσιμο του Γενίτσαρου και της Μπούλας, που σημαίνει «νύφη», αρχίζει από νωρίς. Η φουστανέλα είναι η λεγόμενη αρματωλική, κοντή, πάνω από το γόνατο με εκατοντάδες πιέτες, τα λεγόμενα «λαγκόλια», που μπορεί να φτάνουν τις 400.
Οι Γενίτσαροι κρατούν μαντίλι για το χορό, γιαταγάνι και χορεύουν πάνω σε κόκκινα τσαρούχια με μαύρες φούντες. Η Μπούλα είναι και εκείνη άνδρας που ντύνεται με φουστάνι κεντημένο με στεφάνια για να φαίνεται πλούσιο και φαρδύ, χρυσοκέντητη ζώνη, ασημικά και χρυσά κοσμήματα περασμένα στο στήθος και λουλούδια στο κεφάλι, όπως προστάζει το έθιμο. Οι Γενίτσαροι εμφανίζονται με κατάμαυρο μουστάκι, φαρδιά μύτη και υποβλητικό προσωπείο, το οποίο δένεται με έναν περίτεχνο τρόπο πάνω στα κεφάλια όσων συμμετέχουν στο «μπουλούκι» για να μην πέσει κατά τη διάρκεια του χορού. Η Μπούλα έχει πιο ευγενική μορφή, με βαμμένα κατάκκοκινα μάγουλα και χείλη. Όλη η Νάουσα χωρίζεται σε ομάδες οι οποίες πηγαίνουν στο δημαρχείο της πόλης να ζητήσουν άδεια από τον δήμαρχο για να χορέψουν στην πόλη. Το βράδυ οι μάσκες βγαίνουν. Το ιδιαίτερο αυτό έθιμο της αποκριάς, που δίνει έντονο παραδοσιακό χρώμα στο καρναβάλι της Νάουσας, χρονολογείται στον 18ο αιώνα, ενώ οι ρίζες του ανιχνεύονται σε γιορτές στην αρχαία Ελλάδα, σχετικές με τον θεό Διόνυσο.
Λαϊκό Δικαστήριο – Κάρπαθος
Έθιμο με δίκη εκτός από τη Χίο συναντούμε και στην Κάρπαθο. Εκεί στο Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων ανταλλάσσονται απρεπείς χειρονομίες μεταξύ των θεατών, και γι’ αυτό οδηγούνται στο «δικαστήριο» από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες), προς απονομή δικαιοσύνης από τους σεβάσμιους του νησιού. Τα αυτοσχέδια αστεία και τα γέλια ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.
Βλάχικος Γάμος – Θήβα
Το έθιμο του Βλάχικου Γάμου ξεκινά την Τσικνοπέμπτη και ολοκληρώνεται το βράδυ της Καθαράς Δευτέρας. Περιλαμβάνει ομαδικό γλέντι και μεθύσι, πομπή, αισχρολογίες, πειράγματα και πυρρίχιο χορό. Κατά την κορύφωση την Καθαρά Δευτέρα, έχουμε την πομπή και την τελετή του «γάμου» ο οποίος εξελίσσεται με την βλάχικη προφορά μεταξύ των «συμπεθέρων» του γαμπρού και της νύφης. Συνδέεται με τη διονυσιακή λατρεία καθώς περιλαμβάνει τον κυκλικό «χορό του πεθαμένου».
Χορός των Παπάδων – Κέρκυρα
Σε πολλά χωριά της Κέρκυρας αναβιώνει ο παραδοσιακός χορός των Παπάδων. Το χορό σέρνουν πρώτοι οι παπάδες και ακολουθούν οι γέροντες του χωριού.
Γαϊτανάκι – Διάφορες περιοχές της χώρας
Σε όλη σχεδόν την Ελλάδα –και σε διάφορες παραλλαγές– το χορευτικό δρώμενο, το λεγόμενο Γαϊτανάκι, έθιμο που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, ξεσηκώνει μικρούς και μεγάλους.
http://www.star-fm.gr/2015/02/23/