Ελεύθεροι Πολιορκημένοι Το χάραμα επήρα

Στοχασμοί του ποιητή-Διονύσιος Σολωμός (1798-1857)

Κάμε ώστε ο μικρός Κύκλος, μέσα εις τον οποίο κινιέται η πολιορκημένη πόλη, να ξεσκεπάζει εις την ατμοσφαίρα του τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ελλάδας, για την υλική θέση, οπού αξίζει τόσο για εκείνους οπού θέλουν να τη βαστάξουν, όσο για εκείνους οπού θέλουν να την αρπάξουν· και, για την ηθική θέση, τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ανθρωπότητος. 

Τοιουτοτρόπως, η υπόθεση δένεται με το παγκόσμιο σύστημα. — Ιδές τον Προμηθέα και εν γένει τα συγγράμματα του Αισχύλου. — 

Ας φανεί καθαρά η μικρότης του τόπου και ο σιδερένιος και ασύντριφτος κύκλος οπού την έχει κλεισμένη. Τοιουτοτρόπως από τη μικρότητα του τόπου, ο οποίος παλεύει με μεγάλες ενάντιες δύναμες, θέλει έβγουν οι Μεγάλες Ουσίες.

 Αν θέλουμε πράγματι να τιμήσουμε την Επανάσταση του 1821, χωρίς παρωπίδες και οπαδικές ζητωκραυγές, πρέπει να μιλήσουμε κυρίως για τα λάθη, συχνά τα εγκλήματα. Αν έχει νόημα ένας εορτασμός είναι για να διδαχθούμε από τα επιτεύγματα, αλλά κυρίως να αποφύγουμε τα εγκληματικά λάθη…

… Θα διδάξουμε στη νεολαία μας στο σχολείο πως, όπως συμβαίνει σχεδόν στερεότυπα στην πολιτική μας ζωή, σε καίριες στιγμές, ακόμη και έσχατου ειδικού κινδύνου, χωριζόμαστε σε δύο εχθρικά στρατόπεδα και παλεύουμε να βγάλουμε το μάτι ο ένας του άλλου;

Στρατιωτικοί εναντίον πολιτικών, γηγενείς εναντίον φραγκοσπουδαγμένων, δημοκράτες εναντίον βασιλοφρόνων.

Σκεφτείτε πως όταν ψηφίστηκε ένα Σύνταγμα, που οι ειδικοί δηλώνουν πως ήταν και από τα πλέον προοδευτικά της Ευρώπης, οι εξουσίες που ακολούθησαν δεν το εφάρμοσαν ποτέ.

Σκεφτείτε πως, επειδή δεν τα «βρίσκανε» οι αντίπαλες πολιτικές-στρατιωτικές εξουσίες κατέφυγαν στη λύση να έχουν δερβέναγα έναν έφηβο, ξένο βασιλιά! Γιατί, όταν κάλεσαν έναν έμπειρο πολιτικό, με ευρωπαϊκή αναγνώριση των προσόντων και των ισορροπιστικών του λύσεων, τον Ιωάννη Καποδίστρια, τον δολοφόνησαν συμβολικά, έξω από έναν ναό, γόνοι επαναστατικών οικογενειών της Μάνης.

Ο ναύαρχος Μιαούλης που καταναυμάχησε τον τουρκικό στόλο, έγινε πραξικοπηματίας εναντίον της κυβέρνησης Καποδίστρια, έχοντας ορμητήριο το νησί που χρηματοδότησε τα επαναστατικά πληρώματα, την Ύδρα. Ο μεγάλος ποιητής Ανδρέας Κάλβος, όταν ξέσπασε η Επανάσταση βρισκόταν διωκόμενος ως αναρχικός από όλες τις αστυνομίες της Ευρώπης. Πήρε το πρώτο πλοίο που βρήκε και ήρθε να πολεμήσει τον εχθρό. Βρήκε την Ελλάδα να σπαράσσεται από εμφύλιες έριδες και πήρε το ίδιο πλοίο και ξαναγύρισε στην Αγγλία, όπου πέθανε και ετάφη.

Ο Διονύσιος Σολωμός από τη Ζάκυνθο, απευθυνόμενος στην Ελευθερία, για την οποίαν εύχονταν οι Έλληνες, έγραψε: «Αν μισούνται ανάμεσά τους δεν τους πρέπει Ελευθεριά»!...

Τι εορτάζουμε;

του Κώστα Γεωργουσόπουλου

Ο Σολωμός εμπνεύστηκε από την συγκλονιστική ιστορία της Εξόδου και έγραψε ένα από τα κορυφαία έργα του, αν όχι το σημαντικότερο, που αναφέρεται ακριβώς σε αυτό το τραγικό γεγονός. Το έργο είναι φυσικά οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, μία σύνθεση επική και συνάμα λυρική με πολλές φιλοσοφικές προεκτάσεις, που αποτελεί ένα από τα αριστουργήματα όχι μόνο της Ελληνικής αλλά και της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας. Πρέπει φυσικά να σημειωθεί ότι το ποίημα του Σολωμού έμεινε ημιτελές και εκδόθηκε μετά το θάνατο του Εθνικού μας ποιητή από το μαθητή του, γνωστό συγγραφέα και μεταφραστή, Ιάκωβο Πολυλά.

Έναν αιώνα περίπου μετά την πρώτη έκδοση του ποιήματος και συγκεκριμένα το 1963 ένας νεαρός συνθέτης 24 ετών ξεκίνησε δειλά δειλά τη μελοποίηση μέρους του ποιήματος την οποία ολοκλήρωσε 14 χρόνια αργότερα το 1977. Ο συνθέτης ήταν βέβαια ο μεγαλοφυής Γιάννης Μαρκόπουλος, “ένα από τα φωτεινότερα πρόσωπα του Ελληνικού Πολιτισμού“, όπως είχε δηλώσει σε τηλεοπτική συνέντευξη πριν μια δεκαετία ένας από τους αξιολογότερους στιχουργούς μας, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Ο Μαρκόπουλος έδωσε τελικά στο έργο τη μορφή λαϊκής λειτουργίας και το παρουσίασε για πρώτη φορά το 1977 στο γήπεδο του Παναθηναϊκού αφού δεν του παραχωρήθηκε άλλος χώρος. Ο συνθέτης είχε δηλώσει ότι ήταν μεγάλη τιμή για τον ίδιο να κατέβει ο Εθνικός μας ποιητής μπροστά σε 22 χιλιάδες νέους. Στο δίσκο συμμετείχαν ο Νίκος Ξυλούρης, ο Λάκης Χαλκιάς, ο Ηλίας Κλωναρίδης, η μεγάλη ηθοποιός Ειρήνη Παππά ως αφηγήτρια, η χορωδία Πρεβέζης και περίπου 20 μουσικοί. Την ενορχήστρωση και τη διεύθυνση της ορχήστρας είχε αναλάβει ο συνθέτης. Η έκδοση του δίσκου έγινε και η καταγραφή διήρκεσε περίπου δυόμιση μήνες. Το έργο παρουσιάστηκε δεκάδες φορές στη συνέχεια σε πολλά μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού. Όσο κι αν φαίνεται αξιοπερίεργο το έργο δεν αντιμετωπίστηκε πάντα με θετικά σχόλια αλλά με το πέρασμα του χρόνου βρήκε τη θέση του στο πάνθεον των κορυφαίων έργων όλων των εποχών αφού ο συνδυασμός υψηλότατης ποίησης και απαράμιλλης μουσικής, μαζί με την ανεκτίμητη προσφορά όλων των συντελεστών, έδωσαν ένα πραγματικά μνημειώδες αποτέλεσμα. Εμείς δεν έχουμε παρά να μελετάμε αυτό το εμβληματικό έργο αυτό είτε ως ποίημα είτε με τη μουσική προσέγγιση του συνθέτη και να το απολαμβάνουμε.

 (Πηγή κειμένων - Music Corner & Ogdoo.gr - Γιώγλου Θανάσης)

 1) Στοχασμός / Εισαγωγή – Ειρήνη Παπά 

2) Το χάραμα – Ειρήνη Παπά / χορωδία 

3) Άκρα του τάφου σιωπή – Νίκος Ξυλούρης 

4) Παλληκαρά και μορφονιέ – Λάκης Χαλκιάς 

5) Βαρώντας γύρου ολόγυρα – Νίκος Ξυλούρης

 6) Ο γιος σου κρίνος με δροσιά – Νίκος Ξυλούρης / Λάκης Χαλκιάς 

7) Η θέλησή μου βράχος – Λάκης Χαλκιάς 

8) Οπου ν’ερμιά και σκοτεινιά – Ηλίας Κλωναρίδης 

9) Στα μάτια και στο πρόσωπο – Νίκος Ξυλούρης 

10) (Πριν απ’ την έξοδο) Μια φούχτα χώμα… (Έπαψαν τα φιλιά στη γη) - Λάκης Χαλκιάς 

11) Οι γυναίκες – Ειρήνη Παπά 2: Σχεδίασμα Α’, 3-11: 

Σχεδίασμα Β’ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΚΕΛΟΣ ) 

1) Μητέρα μεγαλόψυχη – Νίκος Ξυλούρης

 2) Για κοίτα κει χάσμα σεισμού – Ειρήνη Παπά / Χορωδία 

3) Αλλ’ήλιος, αλλ’αόρατος – Ηλίας Κλωναρίδης 

4) Αραπιάς άτι… - Λάκης Χαλκιάς

5) Πειρασμός – Νίκος Ξυλούρης 

6) Πολλοί ‘ν’ οι δρόμοι πόχει ο νους – Ειρήνη Παπά / Χορωδία 

7) Αηδονολάλειε στήθος μου – Ειρήνη Παπά

 8) Έξοδος / Δρόμο να σχίσουν τα σπαθιά – Λάκης Χαλκιάς

 1,3,4: Σχεδίασμα Γ’, 2: Σχεδίασμα Β’, 5,7,8: Σχεδίασμα Γ’, 6: Σχεδίασμα Β’.

 Τα μάτια μου δεν είδαν τόπο ενδοξότερο από τούτο το αλωνάκι.

Α΄ Σχεδίασμα από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Διονύσιου Σολωμού σε μουσική Χρήστου Λεοντή. Τραγουδά η Νένα Βενετσάνου. Το τραγούδι που ακούγεται, βρίσκεται στην έκδοση της Βουλής "Καντάτα ελευθερίας". ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Α' 1 […] «Το χάραμα επήρα Του Ήλιου το δρόμο, Κρεμώντας τη λύρα Τη δίκαιη στον ώμο Κι απ' όπου χαράζει Ως όπου βυθά, Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι». 2 Παράμερα στέκει Ο άντρας και κλαίει· Αργά το τουφέκι Σηκώνει και λέει: «Σε τούτο το χέρι Τι κάνεις εσύ; Ο εχθρός μου το ξέρει Πως μου είσαι βαρύ.» 3 […] Της μάνας ω λαύρα! Τα τέκνα τριγύρου Φθαρμένα και μαύρα Σαν ίσκιους ονείρου· Λαλεί το πουλάκι Στου πόνου τη γη Και βρίσκει σπυράκι Και μάνα φθονεί.